Ισλανδία και Κύπρος

Όποιος αναμένει να έχει μέσω τέτοιου άρθρου μια στοιχειώδη έστω συνολική σύγκριση για το πως διαχειρίστηκε την κρίση η Ισλανδία σε σχέση με άλλες χώρες (π.χ. Ιρλανδία, Ελλάδα, Κύπρος), θα απογοητευτεί. Αυτό θα έπρεπε να είναι το επίκεντρο πολλών συνεδρίων, συζητήσεων και μελετών εδώ και καιρό. Και είναι ομολογουμένως παράξενο που σημαντικοί πόροι στρέφονται σε μελέτες, έρευνες και συνέδρια θεωρητικού ενδιαφέροντος ή σε θέματα υποδεέστερης σημασίας μπροστά στα αδυσώπητα διλήμματα ενώπιόν μας.

Ότι η Ισλανδία επέλεξε διαφορετική πολιτική από τις άλλες περιπτώσεις ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Μετά από φοβερές αρνητικές συνέπειες που ξεκίνησαν το 2008, μέχρι και το 2010 που η  χώρα βρισκόταν σε πολιτικο-οικονομική αβεβαιότητα και ύφεση, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος η κατάσταση αξιολογείται θετική. Σήμερα, το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν είναι σχεδόν όσο και της Γερμανίας. Η οικονομία αναμένεται να αναπτυχθεί ψηλότερα από τον μέσο όρο των ανεπτυγμένων χωρών. Και το  δημόσιο χρέος είναι κάτω από το 100% του ΑΕΠ (απόλυτα βιώσιμο υπό τις περιστάσεις). Παρεμπιπτόντως, ένας  αριθμός δεκάδων εμπλεκομένων (πολιτειακών αξιωματούχων και τραπεζιτών) οδηγήθηκαν ενώπιον της δικαιοσύνης.

Όμως, σημειώνεται εξαρχής πως δεν υπάρχουν δύο περιπτώσεις χωρών ακριβώς ίδιες. Ωστόσο, υπάρχουν ομοιότητες και εμπειρικά μαθήματα που μπορεί να εξαχθούν. Αυτό προϋποθέτει επιστημονική αφοσίωση που αντί να επικρατήσει, προφανώς υποχώρησε μπροστά στις πολιτικές σκοπιμότητες. Είναι ακατανόητο που ως σήμερα η όποια συζήτηση και προβληματισμός περιορίζεται κυρίως σε κάποια ΜΜΕ ή σε θεωρητικό και ιδεολογικό επίπεδο. Ο προσδιορισμός «θεωρητικό επίπεδο» ή «ιδεολογικό επίπεδο» στην περίπτωση αυτή έχει ουσιαστικά το ίδιο περιεχόμενο, απλά το πρώτο αναφέρεται στην μια πλευρά του ιδεολογικού φάσματος και το δεύτερο στην άλλη. Η μεν αριστερά βασίζεται σε «ιδεολογικές προσεγγίσεις» και η  δεξιά σε «οικονομικές θεωρίες», που πολλές φορές καταλήγουν να είναι δογματισμοί, είτε χειρότερα, υπεκφυγές για συγκάλυψη πολιτικών σκοπιμοτήτων. Μια επικέντρωση στη μελέτη και αξιολόγηση των διαφορών και ομοιοτήτων στη συγκεκριμένη περίπτωση, έχει σκοπό την ανάδειξη της βέλτιστης πολιτικής για την Κύπρο με γνώμονα το δημόσιο/κοινωνικό συμφέρον. Αυτό έπρεπε να ήταν ήδη στο επίκεντρο.   

Υπάρχουν σοβαρές διαφορές ανάμεσα στις χώρες της ευρωζώνης και στην Ισλανδία. Διαφορές που δεν είναι θεωρητικές αλλά ουσιαστικές. Η Ισλανδία ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών, αλλά δεν είναι μέλος της Ευρωζώνης, ούτε καν της Ε.Ε. Αν ήταν, πολύ πιο δύσκολα θα μπορούσε να αμυνθεί. Αυτό όμως δεν αρκεί ως αιτιολογικό για να παρακάμπτεται η εμπειρία της. Ούτε σημαίνει πως οι όποιες διαφορές, αποκλείουν εκ των προτέρων την άντληση μαθημάτων για την περίπτωσή μας. Η εκ των προτέρων θέση που επικρατεί τώρα (που κανένας δεν αποδέχεται δημόσια αλλά στην πράξη ακολουθείται) είναι δογματισμός. Δεν είναι επιστήμη. Και είδαμε περιπτώσεις όπου δυστυχώς στην Κύπρο, η επιστημονική ιδιότητα παρέχει μεν δημόσιο ρόλο στα ΜΜΕ, αλλά αντί να λειτουργεί με υπευθυνότητα, μπορεί να λειτουργεί και αποσταθεροποιητικά βάζοντας φωτιά εκεί που δεν υπάρχει πρόβλημα όπως στο λεγόμενο «κούρεμα καταθέσεων». Και μετά τρέχουμε εκ των υστέρων, να σβήσουμε τη φωτιά…  

Δείγμα της πολυπλοκότητας είναι και το εξής. Το δικαίωμα χρεοκοπίας ενός κράτους είναι επιλογή όπου το κράτος αρνείται να πληρώσει τις οφειλές προς τους δανειστές του. Νομικές επιπτώσεις δεν υπάρχουν, αλλά ως επιλογή αυτό δημιουργεί σοβαρές αρνητικές οικονομικές και πολιτικές προεκτάσεις που πρέπει να συνυπολογιστούν στην διαμόρφωση πολιτικής με κριτήριο το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον μιας χώρας. Προφανώς, από αυτό το σημείο ξεκινά το πρόβλημα: Τι συνιστά δημόσιο συμφέρον για τον καθένα που διαμορφώνει πολιτική; Υπάρχουν περιστάσεις όπου το κοινωνικό συμφέρον δυνατόν να ευθυγραμμίζεται με το τραπεζικό συμφέρον (π.χ. η αξιοπιστία και σταθερότητα των καταθέσεων σήμερα), αλλά το κοινωνικό συμφέρον δεν εξυπακούεται ότι ταυτίζεται με το συμφέρον των τραπεζών (και των τραπεζιτών) και των εξαρτημένων τους.

Κώστας Μαυρίδης  - Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικής                mavrides@ucy.ac.cy

Τραπεζικές καταθέσεις και υπευθυνότητα

Ενόσω η ανθρώπινη φύση παραμένει η ίδια, φαινόμενα όπου η επιστήμη υποτάσσεται στις σκοπιμότητες της πολιτικής συνέβαιναν και θα συμβαίνουν παντού. Άλλωστε, όπως συχνά υποδεικνύεται, η Ιστορία επαναλαμβάνεται, μόνο που δεν είναι ακριβώς ίδια κάθε φορά με αποτέλεσμα τα πυροτεχνήματα να συγκαλύπτουν την ουσία και να παρασύρονται οι εκάστοτε «πρόθυμοι». Κάθε φορά που η Ιστορία επαναλαμβάνεται, το χρονικό σημείο των εξελίξεων, τα πρόσωπα, οι περιστάσεις, ο τόπος και άλλα, είναι μεν στην επιφάνειά τους διαφορετικά, αλλά τα πράγματα επί της ουσίας είναι ίδια. Φυσικά, οι εκάστοτε πρωταγωνιστές επιδιώκουν να φαίνονται τα πράγματα διαφορετικά. Και η αντίληψη της διαφοράς ανάμεσα στην ουσία και τα φτιαχτά πυροτεχνήματα είναι μια προσωπική εργασία που επαφίεται στον καθένα. Και είναι αυτό που κατατάσσει τον καθένα στον ιστορικό ρόλο που του αναλογεί π.χ.  οι συνετοί και γνωστικοί που διακρίνουν την ουσία και από την άλλη οι ανεπίδεκτοι μαθήσεως και ανιστόρητοι που αναδεικνύουν τα επουσιώδη ως σημαντικά για να «αναλαμβάνουν» τον εκάστοτε ρόλο τους. Κι όλα αυτά πάντοτε σε διασύνδεση με την ανθρώπινη φύση στην οποία ευδοκιμούν πολλά, αγαθά και φαύλα… διορατικότητα, ακεραιότητα, ορθολογισμός και από την άλλη εμπάθεια, ιδιοτέλεια, φανατισμός.  

Στις ΗΠΑ γύρω στην δεκαετία του 80, ένας πολιτικός είχε προαποφασίσει μια πρωτοφανή πολιτική γύρω από την φορολογία των ψηλά αμοιβόμενων, χωρίς όμως κάποια επαρκή επιστημονική εμπειρική τεκμηρίωση που να  καταγράφει όφελος για την κοινωνία. Μετά από αρκετή αναζήτηση, βρέθηκε  …. η απαιτούμενη οικονομική στήριξη/θεωρία. Ένας άγνωστος οικονομολόγος σ΄ ένα Πανεπιστήμιο του αμερικανικού νότου είχε, σε ανύποπτο χρόνο, επιχειρηματολογήσει στην ίδια περίπου γραμμή, μόνο που ως τότε παρέμεινε στο περιθώριο. Ξαφνικά, βρέθηκε στο προσκήνιο της αμερικανικής πολιτικής η θεωρία του και ντύθηκε η συγκεκριμένη πολιτική με τον μανδύα της επιστήμης. Δεν ξέρουμε πόσοι αντιλήφθηκαν το «κόλπο»... Πάντως, ο πολιτικός εκλέγηκε πρόεδρος των ΗΠΑ και ο  ακαδημαϊκός ανταμοίφθηκε στο πολλαπλάσιο. Ο μεγάλος χαμένος ήταν η επιστήμη.   

Στα δικά μας και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προέκυψε τελευταίως μια όντως πρωτοφανής συζήτηση γύρω από τυχόν «κούρεμα καταθέσεων». Ένα μέτρο που η συζήτηση του και μόνο προκαλεί τεράστια ζημιά και που ουδέποτε τέθηκε από την Τρόικα. Ειδικά στο θέμα της εμπιστοσύνης και σταθερότητας των τραπεζικών καταθέσεων, ισχύει το φαινόμενο της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας» («self fulfilling prophecy»), όπου η σημερινή επικρατούσα κατάσταση επηρεάζεται άμεσα από τις εκτιμήσεις του κοινού για την μελλοντική αξιοπιστία του τραπεζικού συστήματος. Μια σοβαρή αρνητική μεταλλαγή των εκτιμήσεων για το μέλλον (έστω και εντελώς αβάσιμη), μπορεί από μόνη της να οδηγήσει ένα σταθερό τραπεζικό σύστημα καταθέσεων -όπως το δικό μας παρά τα προβλήματα-  σε κατάρρευση. Αυτό επιβάλλει σε όσους έχουν δημόσια παρουσία λόγω επιστημονικής ιδιότητας, να συμπεριφέρονται απόλυτα υπεύθυνα. Όσο πιο προβεβλημένος κάποιος, άλλο τόση η ευθύνη. Είναι αδιανόητο για κάποιον με προβεβλημένη επιστημονική ιδιότητα να λειτουργεί ανεύθυνα σε τέτοιο περιβάλλον. Τουλάχιστον, δεν πρέπει να βάζει φωτιές εκεί που δεν υπάρχει πρόβλημα.

Με βάση την επιστημονική εμπειρία λοιπόν, στην πραγματικότητα «κούρεμα καταθέσεων» δεν εφαρμόστηκε σε καμιά χώρα στην ευρωζώνη ή αλλού με παρόμοιο οικονομικό πρόβλημα με το δικό μας. Ούτε κρίθηκε πουθενά ως αποτελεσματικό μέτρο θεραπείας. Ούτε υπάρχει κάποια επιστημονική αιτιολόγηση που να το στηρίζει. Πρόκειται απλά για εκβιασμό προερχόμενο από κύκλους εκτός Κύπρου, που υποτίθεται επιζητούν την χρηματοπιστωτική σταθερότητα αλλά στην πράξη και μόνο η συζήτησή του αποτελεί θρυαλλίδα στα θεμέλια κάθε τραπεζικού συστήματος. Σε αυτό συνέβαλε εξαρχής η ελαφρότητα με την οποία εκφράστηκαν δημόσια απόψεις (κάτω από την επιστημονική ιδιότητα) γύρω από ένα τέτοιο «πείραμα». Το θέμα της αξιοπιστίας των τραπεζικών καταθέσεων είναι τόσο σοβαρό θέμα για το οποίο δεν μπορεί να παίζει κανένας. ΚΑΝΕΝΑΣ.  

Κώστας Μαυρίδης - Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικής     mavrides@ucy.ac.cy