Η νέα προσέγγιση στο πλαίσιο του ορθολογισμού

Έχουν προβληθεί διάφορες επικρίσεις για τη νέα προσέγγιση που υιοθέτησε ο Πρόεδρος στο Κυπριακό. Για παράδειγμα, επικρίνεται γιατί ενώ δεσμεύτηκε σε συλλογικότητα, τώρα «πρώτα αποφασίζει και μετά ενημερώνει». Γιατί, μίλησε για την «σοφία των πολλών», αλλά αποδέχτηκε μόνος του μια τουρκική απαίτηση -που παρουσιάζεται ως δική του πρωτοβουλία- η οποία παραπέμπει σε τετραμερή διάσκεψη. Και άλλα τέτοια…

Θα ακολουθήσουμε διαφορετική διαδρομή με ορθολογιστική αξιολόγηση της ουσίας και όχι θεμάτων τακτικής ή προεκλογικών δεσμεύσεων.  Άλλωστε, η νέα προσέγγιση εντάσσεται στην συγκεκριμένη σχολή σκέψης που αυτοπροβάλλεται ότι αξιολογεί τις συνθήκες με βάση τον «πατριωτικό ορθολογισμό». Θα ήταν λοιπόν ωφέλιμο (αρεστό δεν ξέρω) να αξιολογηθεί ο ορθολογισμός της νέας προσέγγισης με βάση την ΟΥΣΙΑ της αντιπαλότητας με την Τουρκία, πέραν άλλων υποδεέστερων πτυχών που είναι κατανοητό να εξυπακούει. 

Το 2004 πρωτοστατήσαμε και στη συνέχεια ορθολογιστικά αναδείξαμε τον επικείμενο γεωπολιτικό σεισμό στην Αν. Μεσόγειο με επίκεντρο τον ενεργειακό πλούτο και την μοναδική ευκαιρία για την Κύπρο. Η Κυπριακή Δημοκρατία κατάφερε να επιβιώσει το 1974 και τις έκτοτε παγίδες, αλλά δεν ανέτρεψε την τουρκική κατοχή. Διότι, η Τουρκία -πέραν από τα προσχήματα για δήθεν αποκατάσταση του συντάγματος ή προστασία των Τ/κ- θεωρεί τον έλεγχο της Κύπρου  «ζωτικό της συμφέρον» για επέκταση στην Αν. Μεσόγειο. Και φυσικά, αναζητεί ευκαιρία για ματαίωση ενός τέτοιου εγχειρήματος υπέρ της Κύπρου, η οποία στηρίζεται σε μια σύγκλιση συμφερόντων χωρών που παρεμποδίζει μια ωμή τουρκική στρατιωτική επέμβαση και διανοίγει προοπτική εξόδου από την οικονομική δυσπραγία αλλά και των δυσβάσταχτων κατοχικών δεδομένων. Προπάντων, ακυρώνει το τουρκικό όραμα, που είναι ο δικός μας εφιάλτης. Συνοπτικά και ορθολογιστικά, η Τουρκία έχει συγκεκριμένους στόχους για στρατηγικό έλεγχο της Κύπρου για επέκταση της στην Αν Μεσόγειο. Και για τον πλέον άπιστο ή σκεπτικιστή,  το «Στρατηγικό Βάθος» του Νταβούτογλου δεν αφήνει αμφιβολίες.

Όπως ήδη προβάλλεται, η νέα προσέγγιση εντάσσεται σε μια διαφορετική τακτική που ακολουθεί ήπιο λεκτικό (π.χ. αντί για τουρκική κατοχή, έγινε αναφορά σε status quo) η οποία μαζί με την δρομολογούμενη διαδικασία μπορεί να οδηγήσουν σε λύση. Ωστόσο, μια αποδεκτή λύση προϋποθέτει ότι η Τουρκία θα αναγκαστεί να την αποδεκτεί, κάνοντας παραχωρήσεις από τις στρατηγικές της επιδιώξεις. Το κύριο ζητούμενο για όποιον ρεαλιστικά αναζητεί αποδεκτή λύση είναι να πείσει ορθολογιστικά πως η Τουρκία θα συμβιβαστεί. Πάντως, μια κατευναστική πολιτική με υποχωρήσεις τακτικής ή διαδικασίας, με ήπιο λεκτικό και άλλα τέτοια, δεν αποτελούν ορθολογισμό για σωστή λύση εάν δεν συνδέονται με την ουσία. Μια προσέγγιση που παραβλέπει τον ορθολογισμό και την ουσία, καταλήγει σε λύση-διάλυση (με νέες υποχωρήσεις εκ μέρους μας). Γι αυτό, θα ήταν απαραίτητο (και ωφέλιμο) να τεκμηριωθεί ορθολογιστικά πως η νέα προσέγγιση στριμώχνει την Τουρκία να εγκαταλείψει τις πάγιες επιδιώξεις της. Και το εννοούμε καλόπιστα.   

Εάν όντως ο Πρόεδρος δεν θα ενδώσει στις τουρκικές αξιώσεις (έχει αποκηρύξει κατ΄επανάληψην σχέδια τύπου Ανάν), ποια παράμετρος θα επιβάλει στην Τουρκία σημαντικό κόστος από την παραμονή της κατάστασης ως έχει ώστε ορθολογιστικά να οδηγηθεί σε έναν αποδεκτό συμβιβασμό; Ενόψει εξελίξεων στην Αν. Μεσόγειο με δυναμική ανατροπής υπέρ μας, πως η νέα προσέγγιση λειτουργεί βοηθητικά και δεν ακυρώνει την ουσία;  Διαφορετικά, η Κύπρος θα βγει χαμένη με τον χρόνο να εμπεδώνει την κατοχή και εις βάρος μας πολιτικά και νομικά κεκτημένα, είτε χειρότερα, αποδεχόμενη την τουρκική «λύση».  

Επικεντρωνόμαστε στην ουσία γιατί βρίσκεται σε εξέλιξη μια στρατηγική αντιπαλότητα στην Αν. Μεσόγειο και δημιουργείται πρωτοφανής ρευστότητα με επίκεντρο την ενέργεια. Και θα υπάρχει σωστή και λάθος επιλογή που θα καθορίσει το μέλλον του ελληνισμού ευρύτερα. Αυτή την ώρα η Τουρκία επιδιώκει οτιδήποτε για να ματαιώσει την επικείμενη δυναμική. Τελικά, θα βγάλουμε τα μάτια μόνοι μας ή θα αξιοποιήσουμε την ιστορική ευκαιρία;

Κώστας Μαυρίδης -             mavrides@ucy.ac.cy

Επιλογές εξόδου από την μέγκενη

Στη σημερινή πραγματικότητα, οι οικονομικές δυνατότητες του κράτους μειώνονται συνεχώς και η ανάγκη για πρόσθετες περικοπές αυξάνεται. Μια μέρα κάποτε θα … έρθει η ανάκαμψη. Το ζητούμενο είναι να συντομευτεί το διάστημα της πτώσης ως αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών και όχι συγκυριών, προτού εξουθενωθεί οικονομικά μεγάλο μέρος της κοινωνίας και προτού συντριβούν οι αντιστάσεις στο  Κυπριακό. Δυστυχώς, σε αυτή την πραγματικότητα, το μνημονιακό καθεστώς της Τρόικας οριοθετεί τις εφικτές επιλογές. Οι αντιστάσεις και κινητοποιήσεις δεν έχουν δυνατότητα ανατροπής της πραγματικότητας εφόσον δεν προβάλλουν άλλες λύσεις. 

Το φυσικό αέριο είναι το μεγαλύτερο οικονομικό-πολιτικό εγχείρημα από την εγκαθίδρυση του κυπριακού κράτους. Η σπουδαιότητα του δυνατόν να υπερβαίνει και την ένταξη στην Ε.Ε. Αναπόφευκτα, οι αποφάσεις γύρω από ένα τέτοιο κορυφαίο ζήτημα ιστορικής σπουδαιότητας, πρέπει να λαμβάνονται με ανάλογη μελέτη και τεκμηρίωση. Δεν αναφερόμαστε σε θέματα τακτικής (π.χ. όπου ένα Υπουργείο ή μια ομάδα τεχνοκρατών διαχειρίζεται) αλλά στρατηγικής διαχείρισης που αφορούν την συλλογική ηγεσία, Κυβέρνηση και Βουλή.

Η διαδικασία αξιοποίησης του φυσικού αερίου (π.χ. επίσπευση της διαδικασίας, προείσπραξη εσόδων, προπώληση μέρους της παραγωγής) πρέπει να αξιολογείται εντός των εκάστοτε συνθηκών. Θέσεις υπέρ ή εναντίον στο παρελθόν (ιδίως ενόψει εκλογών) φορτίστηκαν από την πολιτική αντιπαλότητα. Αντικειμενικά, εξαιρούνται της καχυποψίας εκείνοι που προβάλλαμε θέσεις (δημόσια και εμπιστευτικά σε αρμόδιους επί προηγούμενης κυβέρνησης) πολύ πριν γίνει θέμα πολιτικής αντιπαράθεσης. Αν και δεν μπορεί να προκρίνει κάποιος ποια είναι η απόλυτα ορθή θέση, οι συνθήκες πλέον ωρίμασαν και εκ των πραγμάτων οι καταστάσεις επιβάλλουν σοβαρή μελέτη κάθε δυνατότητας εξόδου από την μέγκενη της κρίσης ενόψει κινδύνου συντριβής. Εάν όντως γίνεται παραδεκτό ότι είμαστε σε πρωτόγνωρα επικίνδυνη κατάσταση και επίπεδα δυστυχίας, απαιτείται επαναξιολόγηση χωρίς προαποκλεισμούς επιλογών. Στο παρελθόν, αρκετοί προκατέλαβαν θέσεις με βάση την τότε συμφέρουσα πολιτική γραμμή, ή και απλά αντίθετα προς την άλλη γραμμή, χωρίς σοβαρή τεκμηρίωση. Θυμίζω την προχειρότητα που επικράτησε στην δημόσια επιχειρηματολογία η οποία άλλαζε ανάλογα π.χ. αρχικώς, προβλήθηκε ότι «προπώληση δεν  γίνεται» (ως εάν κάποια διεθνής σύμβαση να το απαγορεύει), αργότερα περιορίστηκε στο «προπώληση θα σημαίνει ξεπούλημα» επειδή θα πωληθεί σε έκπτωση! Η συνέχιση τέτοιων προσεγγίσεων σήμερα είναι εγκληματική. Μια επαναξιολόγηση των επιλογών σήμερα θα αναδείξει την πολιτική διορατικότητα και ευθυκρισία πρωτίστως αυτής της Κυβέρνησης. Επιπλέον, θα προκαταλάβει όσους εκτός Κύπρου (Τουρκία, Ντάουνερ κ.ά.) θέλουν να κάψουν το ύστατο αυτό χαρτί της Κύπρου συνδέοντας το με κάποια «διευθέτηση» στο Κυπριακό.

Στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη οικονομία, ένα κράτος αποφασίζει τις εμπορικές του συναλλαγές με βάση το συμφέρον του. Θέσεις που προαποκλείουν την προπώληση θα ήταν λογικές μόνο αν βασίζονταν σε τεκμηρίωση ότι το όφελος από μια επίσπευση της είσπραξης εσόδων θα ήταν σαφώς λιγότερο από το κόστος παραμονής στα στενά όρια του μνημονιακού καθεστώτος με τους φοβερούς κινδύνους στην οικονομία και στο Κυπριακό.

Κάθε μέρα που περνά τα πράγματα γίνονται χειρότερα και το φυσικό αέριο παραμένει η μοναδική ουσιαστική προοπτική. Δυνατόν μια σημερινή προπώληση (με  έκπτωση) να  αποφέρει ουσιαστικό όφελος (με καλύτερη αξιοποίηση των εσόδων στην οικονομία) και να ήταν προτιμότερο παρά η αναμονή για πώληση στο μέλλον σε ψηλότερη τιμή (ποιος το εγγυάται αυτό;). Ως τότε, θα έχουν υπερδιογκωθεί τα χρέη του δημοσίου, θα έχει συρρικνωθεί σε απίστευτο βαθμό η ιδιωτική οικονομία και θα έχει προκληθεί τεράστια κοινωνική ζημιά και ανθρώπινος πόνος. Και επιπλέον, με ορατό κίνδυνο μια «λύση-πακέτο» στο Κυπριακό σε μια κοινωνία σε απόγνωση. Η παθητική στάση στην πράξη αποκλείει την επίσπευση της διαδικασίας (προείσπραξη ή προπώληση)  και θεωρεί καλύτερο το κόστος αναμονής που συσσωρεύεται σε πτωχεύσεις εταιρειών, ανεργία, απώλεια περιουσιών, ανθρώπινο πόνο και φυσικά, την ταφόπλακα να επικρέμεται στο Κυπριακό.    

Κώστας Μαυρίδης  -  mavrides@ucy.ac.cy 

Επιλογές και αποφάσεις στην ώρα τους

Για χρόνια αρκετοί επιμέναμε σε συγκεκριμένες κινήσεις περί οικονομίας που έπρεπε να υιοθετηθούν στην ώρα τους π.χ. στον τραπεζικό τομέα και ειδικότερα την Λαϊκή Τράπεζα, το δημόσιο, την φοροδιαφυγή, την διαπλοκή κ.ά. Προσθέτουμε ότι, μεταξύ άλλων, η λήψη αποτελεσματικών μέτρων, επιδρά καθοριστικά στις προσδοκίες των εμπορευομένων, πράγμα που πολλαπλασιάζει την αποτελεσματικότητα του μέτρου καθεαυτό. Καθυστερημένα μέτρα είναι ανεπαρκή με αποτέλεσμα να διογκώνονται τα προβλήματα λόγω της καταρρέουσας οικονομίας. Επιπλέον,  ορισμένες φορές καταλήγουν μέρος του προβλήματος περιπλέκοντας περισσότερο την κατάσταση όπως συνέβηκε με την συνεχιζόμενη εφαρμογή αυστηρών περιοριστικών μέτρων στο τραπεζικό σύστημα εντός Κύπρου ως σήμερα, με κίνδυνο η τυχόν άρση τους να προκαλέσει μαζική εκροή καταθέσεων. Τι προκαλεί τέτοιες συμπεριφορές; Λανθασμένη πολιτική, μειωμένη επιστημονική γνώση, αγκύλωση σε θεωρίες με μηδαμινή πρακτική αξία;     

Το θέμα των επιτοκίων είναι ενδεικτικό. Εδώ και καιρό επιμέναμε -αρχικά εντελώς μόνοι- για μήνες ότι επιβάλλεται παρέμβαση για μείωση των δανειστικών επιτοκίων όπως υποδεικνύει και  η συσσωρευμένη επιστημονική τεκμηρίωση. Στην πραγματικότητα, η γενικότερη κατάσταση επέβαλλε εξαρχής  ενεργότερη παρέμβαση της πολιτείας για ρύθμιση καίριων ζητημάτων και χρήση ανάλογων εργαλείων (π.χ. εξώδικος φορέας ρύθμισης τραπεζικών διαφορών που υποβλήθηκε πριν δέκα χρόνια). Εντούτοις, η ρύθμιση δανείων αφέθηκε στην μεγαλοθυμία των τραπεζών, η μείωση των δανειστικών επιτοκίων αφέθηκε στην ελεύθερη αγορά, αλλά η μείωση των καταθετικών έγινε με παρέμβαση της πολιτείας. Υπάρχουν και άλλες τέτοιες εισηγήσεις στο προσκήνιο πριν είναι αργά π.χ. υιοθέτηση μέτρων για την δυνατότητα των δανειζομένων να προπληρώνουν μέρος του δανείου τους με σοβαρό κίνητρο όπως τη διαγραφή τόκων ή μέρους ποσού του δανείου, χωρίς καταχρηστικές χρεώσεις. Πάντως, είναι περίεργο που μια συγκεκριμένη θεωρητική σχολή σκέψης, έχει επικρατήσει ακόμη και στα ΜΜΕ σαν η μοναδική αντίληψη της επιστήμης για το σήμερα! 

Απέναντι στις θεωρίες, η πραγματικότητα είναι αδυσώπητη και η αποκάλυψη ζήτημα χρόνου. Η εξωπραγματική αισιοδοξία και ωραιοποίηση της κατάστασης από διάφορους (ακόμη και φορείς επιχειρήσεων) με την απαίτηση να «σιωπήσουν» διαφορετικές φωνές, έχει σήμερα εξατμιστεί γιατί στο τέλος αναπόφευκτα επικρατεί ο ρεαλισμός της οικονομίας. 

Η διάρκεια, το εύρος και βάθος της κρίσης θα εξαρτηθούν και από τις  επιλογές και τρόπους αντιμετώπισής της και πρέπει να εκτιμήσουμε ρεαλιστικά την κατάσταση που δεν ανατρέπεται  σε μερικούς μήνες. Αυτό έπρεπε να ήταν ήδη μέρος κάθε τεκμηριωμένης επιστημονικής άποψης (υπέρ ή εναντίον εισηγήσεων) μαζί με άλλα για να συνεκτιμηθούν από την κοινωνία. Τέτοιες καθοριστικές αποφάσεις δεν λαμβάνονται από μια μικρή ομάδα διορισμένων συμβούλων ή προ-επιλεγμένων που έχουν την ίδια αντίληψη πραγμάτων και ανήκουν στην ίδια πολιτική γραμμή (έστω και αν δεν το δηλώνουν). Αν για τα επιτόκια, τις τράπεζες και άλλα καθυστερήσαμε, υπάρχει το κορυφαίο ακόμη, που είναι το φυσικό αέριο, η διαχείριση των εσόδων αλλά και το θέμα της μεταφοράς του σε σχέση με τις τουρκικές αξιώσεις. Δεδομένης της προηγούμενης ιστορίας του καθενός, δημιουργούνται  εύλογες ανησυχίες που ενδυναμώνονται και από τον παραμερισμό προσώπων που στήριζαν την επίσπευση κάθε διαδικασίας χωρίς διασύνδεση με τις τουρκικές αξιώσεις. Φυσικά, η Τουρκία έχει κάθε λόγο να προβεί σε κινήσεις για να ακυρώσει τη μεγάλη προοπτική που δημιουργεί το φυσικό αέριο για την Κύπρο. Δεν μπορεί κανείς να είναι βέβαιος για εκτιμήσεις γύρω από την αξία ή την ποσότητα (άλλωστε, τα δύο αλληλοσυνδέονται), αν και τα ποιοτικά στοιχεία επιτρέπουν αισιοδοξία με προϋπόθεση κατάλληλους πολιτικούς χειρισμούς! Αλλά είναι προκλητική η επιμονή των «γνωστών» υπόπτων που από το 2004, όταν πρωτοστατήσαμε στην αποκάλυψη της συνομωσίας γύρω από τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων, θεωρούσαν τα περί φυσικού αερίου … αέρα κουπανιστό και μέχρι σήμερα εκμηδενίζουν κάθε προοπτική.  

Αν έρθουν κάποιοι μετά από χρόνια για να αναγνωρίσουν ότι και πάλι έσφαλλαν, δυστυχώς η Κύπρος θα έχει ήδη υποστεί τις συνέπειες μη αναστρέψιμων χειρισμών.  

Κώστας Μαυρίδης  -  mavrides@ucy.ac.cy