Μπροστά στη νέα εποχή

Η επιστήμη της οικονομίας πάσχει από αρκετές αδυναμίες π.χ. κάποιος μπορεί να αναδεικνύει το υποδεέστερο σε κορυφαίο, ενώ το αντικειμενικά κορυφαίο υποβαθμίζεται και παραγνωρίζεται. Ανάλογα μάλιστα με το πολιτικό συμφέρον, το σπουδαίο μπορεί να καταντήσει παιγνίδι σκοπιμοτήτων, αντί να αναδειχθεί ως το καθοριστικό κριτήριο της κοινωνίας για αξιολόγηση θέσεων και απόψεων. Χειρότερο δε είναι όταν ο διάλογος για την οικονομία «παραγνωρίζει» τα σπουδαία και επικεντρώνεται σε άλλα επουσιώδη σε μια συζήτηση περιβεβλημένη με επιστημονικό μανδύα. Πώς ασκεί και εφαρμόζει ευθυκρισία ένας απλός πολίτης για το μέγιστο και καθοριστικό θέμα ενώπιόν μας και όχι για άλλα υποδεέστερα;   

Όλοι αναγνωρίζουν σήμερα την ιστορική σπουδαιότητα που δημιουργεί ο ενεργειακός πλούτος. Ακόμη και όσοι το 2004 «αλληθώριζαν», είτε καλόπιστα αγνοούσαν τη συνωμοσία, σήμερα αναγνωρίζουν το πως διασώθηκε η ευκαιρία για την εποχή του φυσικού αερίου. Για όσους πεισματικά επιλέγουν τη σιωπή, αυτό είναι αρκούντως δηλωτικό. Ωστόσο, η δυνατότητα αξιοποίησης αυτής της ιστορικής ευκαιρίας,  δυνατόν να εξαρτάται από το περιεχόμενο του μνημονίου. Άλλωστε, το «Μνημόνιο Συναντίληψης» δεν είναι το καταληκτικό περιεχόμενο. Η οριστική δανειακή σύμβαση που θα δεσμεύσει την Κύπρο με τους δανειστές της και είναι η ουσία, δεν είναι ακόμη γνωστή.

Με εκτιμήσεις για την τραπεζική τρύπα στα €9-10 δις, συν το δημοσιονομικό πρόβλημα και τα κεφάλαια αναχρηματοδότησης, το ποσοστό του δημόσιου χρέους εκτιμάται πολύ πέραν εκείνου που «σηκώνει» η οικονομία π.χ. οι αριθμοί παρουσιάζουν το χρέος ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) πάνω από το 140%, σαφώς πολύ ψηλότερο από το βιώσιμο/αποδεκτό όριο του 120% που θέτει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Υπάρχουν εκτιμήσεις και για πολύ χειρότερα σενάρια. Αν δε συνυπολογιστεί ότι τα πρώτα χρόνια θα προκύψει συρρίκνωση του ΑΕΠ, από μόνο του θα σπρώχνει τους δείκτες εκτός ορίων, φέρνοντας στο προσκήνιο πρόσθετα επαχθή μέτρα π.χ. ιδιωτικοποιήσεις. Άλλωστε, υπάρχει η δήλωση σε επίπεδο Eurogroup «ότι το κυπριακό κοινοβούλιο έχει περάσει μια ΠΡΩΤΗ δέσμη μέτρων». Η τοποθέτηση εννοεί ότι ενδέχεται να απαιτηθούν και άλλες δέσμες μέτρων προτού εγκριθεί το κυπριακό μνημόνιο.

Στο περασμένο άρθρο, για να αποφύγουμε αυθαιρεσίες και σκοπιμότητες που παρεισφρέουν σε ιδεολογικές και θεωρητικές συζητήσεις που παρουσιάζονται συχνά με επιστημονικό μανδύα, επικεντρωθήκαμε στην εμπειρία χωρών με διάσωση του τραπεζικού συστήματος (με τις όποιες ανομοιότητες). Με γνώμονα το μέλλον, το συνοπτικό μάθημα για την Κύπρο είναι ένα. Για να έχει νόημα το όποιο μνημόνιο, πρέπει να διασφαλιστεί στην πράξη η ανάπτυξη μέσω του φυσικού αερίου το συντομότερο. Κάθε σενάριο με βάση ρεαλιστικούς αριθμούς των τελευταίων δεκαετιών, καταλήγει στο συμπέρασμα μιας ανέφικτης και μάταιης θυσίας με σκοπό την ανάπτυξη που θα καταλήγει εν πολλοίς στην αποπληρωμή των δυσβάσταχτων τόκων.  Η μοναδική παράμετρος που δεν περιλαμβάνεται στους αριθμούς του παρελθόντος και μπορεί να κάνει τη διαφορά είναι το φυσικό αέριο. Χωρίς αυτό, η ανάπτυξη θα προκύψει στο απώτερο μέλλον … κάποια μέρα λόγω τυχαίων συγκυριών. Το ζητούμενο είναι να προκύψει το συντομότερο λόγω πολιτικής διαχείρισης.

Έχουμε ευκαιρία -μετά από αιώνες- για μια νέα εποχή έχοντας ως βάση την αξιοποίηση του φυσικού αερίου και του ενεργειακού πλούτου της Κύπρου ευρύτερα. Εάν οι έως τώρα συνομωσίες για υφαρπαγή του απέτυχαν, πόσο πιο συγκαλυμμένα πρέπει να επιχειρηθεί και παρουσιαστεί σήμερα;

Πάντως, το τελικό κείμενο της δανειακής σύμβασης θα είναι καθοριστικό κατά πόσον θα διατηρηθεί η προσδοκία για νέα εποχή. Φυσικά, εκεί ΔΕΝ θα καταγράφεται πως λόγω της οικονομικής εξαθλίωσης υπάρχει «ευκαιρία» να μας προσφερθεί ένα δήθεν ελκυστικό πακέτο με «λύση» στο κυπριακό και ανάπτυξη μέσω του φυσικού αερίου ώστε να βγάλουμε μόνοι τα μάτια μας. Αποδοχή μνημονίου προϋποθέτει 100% διασφάλιση του φυσικού αερίου χωρίς υποθήκευσή του. Θέσεις γύρω από αυτό έπρεπε να κυριαρχούν στις συζητήσεις.     

Κώστας Μαυρίδης - Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικής      mavrides@ucy.ac.cy

Μνημόνιο και εμπειρική γνώση

Καθώς βρισκόμαστε ενώπιον καθοριστικών αποφάσεων για την οικονομία που θα διαμορφώσουν το μέλλον γενεών, σε διάφορες συζητήσεις επικρατεί ως κριτήριο η ιδεολογία και ο δογματισμός. Όταν αυτό προέρχεται από πολιτικό, είναι πιο ευδιάκριτο π.χ. εύκολα φαίνεται η αδυναμία της παραδοσιακής αριστεράς να αντιληφθεί σε επιστημονική βάση την παγκοσμιοποίηση όπου το κεφάλαιο κυριαρχεί, ενώ (θεωρητικά) θα έπρεπε να είχε προ πολλού … συντριβεί. Δυσκολότερο όμως είναι να αποκαλυφθεί μια ιδεολογική (θεωρητική) προσέγγιση που προέρχεται από κάποιον που ανήκει μεν επαγγελματικά στον επιστημονικό χώρο, αλλά προβάλλει θεωρητικές/ιδεολογικές απόψεις. Αυτό ευδοκιμεί ιδιαίτερα στον ιδεολογικό αντίποδα του ΑΚΕΛ. Πάντως, η ανάγκη  να «περιβληθεί» μια άποψη για την οικονομία ως επιστημονική είναι φανερή αφού ο μανδύας της επιστήμης πουλά!

Για να αποφύγουμε τέτοιες αυθαιρεσίες, θα επικεντρωθούμε στην εμπειρία. Αντί για ιδεολογίες ή θεωρίες, αντλούμε μαθήματα από παρόμοιες περιπτώσεις ώστε με εμπειρική γνώση να διαχειριστούμε το μέλλον. Τα πιο κάτω εμπειρικά  μαθήματα βασίζονται σε δεδομένα του ΔΝΤ από σχετικό άρθρο στο αμερικανικό περιοδικό «The Atlantic»  (3 Δεκ 2012) με τίτλο “The Biggest Bank Bailouts in History (#2 Is Happening Right Now)” βάσει της εμπειρίας 10 άλλων περιπτώσεων χωρών με διάσωση του τραπεζικού τους συστήματος.

Πρώτον, με βάση συγκρίσιμα μεγέθη, η κυπριακή εμπειρία αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη τραπεζική τρύπα που έγινε στη σύγχρονη οικονομία και το μέγεθος της ανεβαίνει στο 56% της οικονομίας (πακέτο διάσωσης τραπεζών ως ποσοστό του κυπριακού ΑΕΠ).  Ωστόσο, επισημαίνουμε πως εάν επικρατήσει το χειρότερο σενάριο (€10.3 δις), θα πρόκειται για τη μεγαλύτερη που έγινε ποτέ. Στην Κύπρο όμως επικρατεί η πολιτική άποψη (υποστηριζόμενη και από μερίδα της επιστημονικής κοινότητας) πως η τεράστια τραπεζική τρύπα δεν είναι το κύριο πρόβλημα, αλλά ο κρατικός τομέας. Αυτή η πολιτική αναφερόταν με το στανιό στις καταστροφικές ευθύνες των τραπεζών, πάντα αφηρημένα και αόριστα. Και ας μην θεωρηθούν τα πιο πάνω, κάλυψη για τις σοβαρές κυβερνητικές ευθύνες.

Δεύτερον, από την εμπειρία των 10 περιπτώσεων διάσωσης τραπεζικού συστήματος, καταγράφεται ότι όσο πιο μεγάλη η τρύπα, τόσο πιο μεγάλο το ξεφούσκωμα που ακολουθεί. Στην πραγματικότητα, σημαίνει πως επέρχεται οικονομική συρρίκνωση με πρωτοφανή δυστυχία.

Τρίτον, η απαίτηση των δανειστών (π.χ. του ΔΝΤ) για συντριβή των δημοσιονομικών προβλημάτων σε χρόνο ρεκόρ (θεραπεία σοκ) χωρίς ταυτόχρονα πρόσβαση σε «φτηνό» χρήμα στην αγορά (επεκτατική νομισματική πολιτική) είναι συνταγή ενάντια στην ανάπτυξη που υποτίθεται (θεωρητικά ή ιδεολογικά) προσβλέπουν οι υποστηριχτές αυτής της πολιτικής.

Συνοπτικά, το μάθημα για την Κύπρο είναι πως, υπό τις περιστάσεις το μνημόνιο είναι αναπόφευκτο και έχει νόημα εφόσον διασφαλιστεί η ανάπτυξη στην πράξη μέσω του φυσικού αερίου το συντομότερο. Διαφορετικά, η συρρίκνωση της οικονομίας (ΑΕΠ) θα οδηγεί εκτός ελέγχου τους βασικούς δείκτες εν μέσω μιας πρωτοφανούς δυστυχίας αλλεπάλληλων μνημονίων. Διέξοδο προσφέρει το φυσικό αέριο, η ευκαιρία αιώνων που διασώθηκε το 2004, αφού χωρίς ανάπτυξη, είμαστε καταχρεωμένοι και χαμένοι. Συνεπώς, αποδοχή του μνημονίου προϋποθέτει απαραιτήτως 100% διασφάλιση του φυσικού αερίου. Χωρίς σαφή θέση στο φυσικό αέριο, οποιοσδήποτε (πολιτικός ή μη) οφείλει να τεκμηριώσει πως είναι βιώσιμο το χρέος.

Έχουμε ευκαιρία -μετά από αιώνες- για νέα εποχή που πηγάζει από το φυσικό αέριο και τον ενεργειακό πλούτο της Κύπρου ευρύτερα. Εάν οι ως τώρα συνομωσίες για υφαρπαγή του απέτυχαν, πόσο πιο συγκαλυμμένα πρέπει να επιχειρηθεί και παρουσιαστεί σήμερα;

Η πρωτοφανής δυσπραγία με το αδιέξοδο στο κυπριακό, δημιουργούν «ευκαιρία»  να παρουσιαστεί ένα πακέτο που θα συνδυάζει δήθεν τη δυνατότητα εξόρυξης φυσικού αερίου με ταυτόχρονη «λύση» στο κυπριακό. Θα πρόκειται για (φαινομενικά) ελκυστικό πακέτο σε μια καταχρεωμένη κοινωνία που θα βιώνει τρομακτική συρρίκνωση εισοδημάτων και πρωτόγνωρη απόγνωση. Προ τούτο, το ΤΕΛΙΚΟ κείμενο της δανειακής σύμβασης είναι καθοριστικό κριτήριο. Γι΄ αυτό θα επανέλθουμε.

Κώστας Μαυρίδης - Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικής      mavrides@ucy.ac.cy

Ανάπτυξη για αυτή τη γενιά!

Η θέση της Ελλάδας οικονομικά είναι χειρότερη από την Κύπρο. Όμως, στη διαδικασία συνομολόγησης μνημονίου, η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε «προχωρημένο» στάδιο, παρά η Κύπρος η οποία βρίσκεται ακόμη στην αρχή. Ως εκ τούτου και παρά τις όποιες διαφορές, μπορούν να αντληθούν σημαντικά μαθήματα για το μέλλον. Παρεμπιπτόντως, δεν έχουμε το επίσημο κείμενο του κυπριακού μνημονίου για να το αξιολογήσουμε αλλά μόνο δημοσιογραφική ενημέρωση που είναι αποσπασματική και ενδεχομένως ανακριβής. 

Αντλώντας από την ελλαδική εμπειρία θα επικεντρωθούμε σ΄ ένα χαρακτηριστικό δείκτη, που αφορά το παρόν και δίνει μαθήματα για το μέλλον. Το δημόσιο χρέος είναι όσα χρωστά το κράτος (Κυβέρνηση και όχι οι ιδιώτες) και για να είναι συγκρίσιμο, διαιρείται με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) μιας χώρας, που αποτελεί (απλουστευμένα) το σύνολο των εισοδημάτων (της παραγωγής) για ένα χρόνο σε μια οικονομία. Στην Ελλάδα,  μετά από τρία μνημόνια με δραστικές μειώσεις σε μισθούς και δαπάνες του δημοσίου, κούρεμα/διαγραφή χρέους και άλλες «ελαφρύνσεις», ο δείκτης για το δημόσιο χρέος αυξάνεται προς το … 180%. Εάν ισχύει ο κανόνας πως μέχρι το 120% θεωρείται βιώσιμο χρέος, το 180% πρέπει να θεωρείται … θανατηφόρο. Τις προάλλες, η επίσημη εκτίμηση (μετά και την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους κατά 40 δις ευρώ), θέτει ως στόχο να μειωθεί στο 124% του ΑΕΠ το 2020! Μετά από 3 χρόνια μνημονίων, εσωτερικής υποτίμησης, διαγραφής χρέους, ελάφρυνσης και άλλων μέτρων, η  ανταγωνιστικότητα επιδεινώθηκε και ο δείκτης του χρέους υπερδιογκώθηκε. Πως εξηγείται αυτή η δυσαρμονία;

Ποσοστό δημόσιου χρέους ως προς το ΑΕΠ, πάνω από 120% θεωρείται μη βιώσιμο. Η Ελλάδα μετά από δραστικές περικοπές σε απίστευτο επίπεδο λιτότητας, μετά από επίσημο και ανεπίσημο κούρεμα με διαγραφή χρέους και άλλες ελαφρύνσεις με μείωση επιτοκίου, αναμένεται από 175% που είναι περίπου σήμερα, να κατέβει στο 124% το 2020. Εν ολίγοις, με βάση τις επίσημες προβλέψεις της Ε.Ε. και της Τρόικας, ο δείκτης θα βρίσκεται για μια δεκαετία εκτός επιπέδου βιωσιμότητας και πολύ πιο πάνω από το  αποδεκτό επίπεδο αναφοράς/βάσης στην Ευρωζώνη που είναι το 60%. Αυτή η δυσαρμονία στο δείκτη είναι αποτέλεσμα του αριθμητή και πρωτίστως του παρονομαστή. Αλλά, πίσω από τους δείκτες, ο παρονομαστής αφορά το επίπεδο ευημερίας. Εκείνο λοιπόν που συμβαίνει είναι μια φοβερή δυστυχία λόγω συμπίεσης των οικονομικών δυνατοτήτων προς τα κάτω κυρίως λόγω της πρωτοφανούς συρρίκνωσης στον παρονομαστή, δηλαδή το ΑΕΠ.

Τα μαθηματικά βοηθούν για να αναλύσουμε και να κατανοήσουμε το θέμα. Στην πραγματικότητα, παρά τις δραστικές περικοπές (που έπρεπε να γίνουν), το δημόσιο χρέος διογκώνεται από το «βάρος» που φορτώνεται το κράτος λόγω των τραπεζών. Ταυτοχρόνως, ο παρονομαστής του κλάσματος ΧΡΕΟΣ/ΑΕΠ, δηλαδή η οικονομία, συρρικνώνεται με συνολικό αποτέλεσμα την εκτόξευση του δείκτη στο 175% εν μέσω μιας πρωτοφανούς δυστυχίας.

Το μάθημα για την Κύπρο είναι σαφές. Εάν υπό τις περιστάσεις το μνημόνιο είναι αναπόφευκτο, άλλο τόσο επιβάλλεται να διασφαλιστεί η ανάπτυξη στην πράξη. Ουσιαστική ανάπτυξη μπορεί να προκύψει υπό τις περιστάσεις από το φυσικό αέριο. Μόνο που έχουμε λόγους να είμαστε …  καχύποπτοι. Ο μεν Ντάουνερ γυροφέρνει. Το δε  ΔΝΤ εξακολουθεί να «σώζει» οικονομίες άλλων χωρών που όμως διαθέτουν τεράστιο ορυκτό πλούτο. Και τώρα στην Κύπρο προβάλλονται διάφορες «φωνές» που επιμένουν ότι «το φυσικό αέριο πρέπει να αφεθεί στις μελλοντικές γενιές»! Αν δεν υπάρχουν σκοπιμότητες πίσω από τέτοιες απόψεις, διερωτώμαι σε ποια κοινωνία ζουν όσοι τις εκφράζουν και δεν αντιλαμβάνονται τις στρατιές των ανέργων και απελπισμένων που πληθαίνουν. Ωστόσο, θα το θέσουμε ωμά: Η γενιά αυτή (ναι, αυτή και όχι κάποια μελλοντική) δικαιούται ΠΡΩΤΗ μερίδιο στο φυσικό αέριο διότι αυτή επέλεξε το 2004 να διασώσει το δικαίωμα στον πλούτο αυτό, ενάντια στην τότε συνομωσία. 

Κώστας Μαυρίδης - Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικής     mavrides@ucy.ac.cy