Τι προέχει ως δημόσιο συμφέρον;

Στην Κύπρο η επιδημία της αβεβαιότητας από την οποία πάσχει κάθε τραπεζικό σύστημα, έγινε στο πλαίσιο της διακηρυγμένης επίσημης διαχείρισης με τα γνωστά αποτελέσματα. Δυστυχώς για μήνες, συγκεκριμένες αποφάσεις σε κρίσιμα οικονομικά ζητήματα λαμβάνονται χωρίς εκ των προτέρων επιστημονική βάσανο. Η εκ των υστέρων επιστρατευμένη στήριξη φανερώνει το χάσμα ανάμεσα στη λήψη αποφάσεων πολιτικής και στους βασικούς κανόνες της οικονομίας της αγοράς. Άλλωστε, φαινόμενα υποταγής της επιστήμης στην πολιτική συμβαίνουν παντού.

Δεν υιοθετούμε ότι κάθε πολιτική απόφαση υπηρετεί μικροκομματικά συμφέροντα και σκοπιμότητες. Αλλά καλό θα ήταν να τεκμηριωθεί γιατί η συντονισμένη παρέμβαση της πολιτείας για μείωση των καταθετικών επιτοκίων (μείωση του κόστους των τραπεζών) αποτελεί το πρώτιστο ζητούμενο στο χρόνο που λήφθηκε και γιατί αυτό επέβαλλε το δημόσιο συμφέρον; Γιατί προείχε εκείνο που εφαρμόστηκε και δεν έγινε παρέμβαση για μείωση των δανειστικών επιτοκίων; Γιατί το σενάριο αποδοχής κουρέματος εγγυημένων  καταθέσεων «αποκαθιστούσε την εμπιστοσύνη», αντί -εν ανάγκη- άλλης επιλογής π.χ. επικέντρωση του κουρέματος στις μη-εγγυημένες καταθέσεις με διεύρυνση της βάσης, αναλογικά σ΄ όλο το τραπεζικό σύστημα για να εξευρεθεί το απαιτούμενο ποσό; Υπάρχει επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση για όλα αυτά;

Ορισμένες φορές η υποταγή της επιστήμης είναι έκδηλη. Για παράδειγμα, όποτε  προβάλλουμε διάφορες προτάσεις και επιλογές (σχεδόν κάθε φορά που είμαστε ενώπιον κομβικού σημείου), η αντίθεση είναι η εξής: «Μπορεί πριν χρόνια ή μήνες να υπήρχαν επιλογές. Μπορεί σε μερικούς μήνες να υπάρχουν αλλά σήμερα δεν υπάρχει άλλη επιλογή». Και κάθε φορά, η … «μοναδική επιλογή» είναι εκείνη που η πολιτική εξουσία έχει ήδη αποφασίσει (ή της επιβλήθηκε). Φυσικά, είναι κατανοητό για έναν τραπεζίτη να λειτουργεί επιλεκτικά παραγνωρίζοντας βασικούς νόμους της οικονομίας, εμμένοντας ότι μια καταρρέουσα τράπεζα πρέπει να διασώζεται από τον φορολογούμενο. Αυτό επιβάλλει το ιδιωτικό του συμφέρον. Ωστόσο, είναι αδιανόητο που τέτοιες θεωρίες προβάλλονται και από άλλους ως επιστημονικές θέσεις χωρίς να τεκμηριωθεί πως αυτό υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον και όχι το ιδιωτικό.

Άλλες φορές η υποταγή είναι έμμεση. Η έλλειψη εχέγγυου για την ασφάλεια των καταθέσεων  προκαλεί εκροή καταθέσεων από το τραπεζικό σύστημα με τους αποταμιευτές να επιδιώκουν ορθολογιστικά να προστατευτούν. Η εκροή δεν προκύπτει λόγω πεσμένης ψυχολογίας όπως υποδεικνύει η επικρατούσα κυπριακή … «ψυχολογική σχολή σκέψης». Δυστυχώς, τέτοιο σκεπτικό χρησιμοποιείται για να στηριχτούν πολιτικές απόψεις/θέσεις που όμως καταλήγουν σε ανόητα συμπεράσματα π.χ. προβάλλεται ότι «το κούρεμα ασφαλισμένων καταθέσεων δεν ήταν κούρεμα αλλά φορολογικό τέλος και έτσι θα το αποδέχονταν οι καταθέτες». Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, γιατί δεν ονόμασαν «φορολογικό τέλος» (!) και το κούρεμα πάνω από €100.000 για να είναι όλα εντάξει; 

Το πιο κάτω είναι ΕΝΑ δείγμα του σκεπτικού προτάσεων (υποβλήθηκαν) για ορθολογιστική διαχείριση. Σήμερα, υπάρχει σημαντική εκροή καταθέσεων η οποία παραμένει εκτός τραπεζικού συστήματος (θυρίδες, κρυψώνες κ.ά.) που μειώνει την ρευστότητα με φοβερές επιπτώσεις, μέχρι και κίνδυνο φαινομένου ντόμινο. Σημαντικός αριθμός  δανειοληπτών (π.χ. με στεγαστικά δάνεια) έχουν οι ίδιοι την δυνατότητα ή μέσω συγγενών τους για αποπληρωμή μέρους του δανείου τους, εάν δοθεί επαρκές κίνητρο π.χ. με προπληρωμή μέχρι 10%, θα διαγράφεται άλλο τόσο ή 5%. Αρκετά μετρητά, χωρίς κίνδυνο κουρέματος θα επιστρέψουν στο τραπεζικό σύστημα. Θα μπορούσε επίσης αυτή η προπληρωμή δανείου να επιτραπεί και με μεταφορά κατάθεσης του δανειολήπτη ή άλλου προσώπου, από την οποιαδήποτε τράπεζα. Δεν δημιουργούνται προβλήματα (δεν απαιτούνται νέες καταθέσεις, ούτε αυξάνονται οι οφειλές της τράπεζας), αλλά προοπτικές ομαλότητας, δυνατότητα μείωσης της δόσης και διά του ανταγωνισμού προσδοκίες για περισσότερα οφέλη. Ωστόσο, απαιτείται πολιτική βούληση πέρα από θεωρίες και πολιτικές διακηρύξεις, που θέτει όντως το δημόσιο συμφέρον πάνω από το όποιο ιδιωτικό. Φυσικά, η κριτική είναι καλή φτάνει να προτείνει κάτι καλύτερο.

Κώστας Μαυρίδης  - Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικής -  mavrides@ucy.ac.cy

Η εκδίκηση της οικονομίας της αγοράς

Στο προηγούμενο άρθρο καταλήγαμε πως ο χειρισμός της Τρ. Κύπρου θα αποκαλύψει τις πραγματικές προθέσεις του σκληρού πυρήνα της Ε.Ε. Αν αφεθεί να βουλιάξει αποδεικνύει ότι  σκοπός ήταν εξαρχής η συντριβή της κυπριακής οικονομίας με στόχο το σύνολο του φυσικού αερίου και φοβερές πολιτικές επιπτώσεις. Ωστόσο, ο χειρισμός της Τρ. Κύπρου θα αποκαλύψει τις πραγματικές προθέσεις όχι μόνο της Ε.Ε. αλλά και του προεδρικού. Η αναγνώριση εκ των προτέρων των τεράστιων προβλημάτων για όποιον αναλάμβανε να κυβερνήσει, ωθούσε τον Πρόεδρο να δεσμεύεται προεκλογικά ότι «οι ώμοι κανενός δεν αρκούν μόνοι τους για να σηκώσουν το βάρος των αποφάσεων ενώπιον μας». Αναμενόταν από ΟΛΟΥΣ συλλογικότητα, ούτε θαύματα, ούτε άθλοι. Εξού η κατανόηση της κοινωνίας για την άσχημη κατάσταση στην οικονομία. Δυστυχώς όμως, η ακολουθούμενη διαχείριση, κρίνεται ακόμα φτωχότερη. Ξεκίνησε με εκείνη τη μονομερή ανακοίνωση για κούρεμα ασφαλισμένων καταθέσεων που ανέτρεψε συθέμελα την εμπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστημα. Ο Πρόεδρος τώρα έχει μια δεύτερη ευκαιρία να αποδείξει ότι εννοεί όσα δεσμεύτηκε. Εάν η Ευρ. Κεντρ. Τράπεζα αρνείται να προσφέρει τα απαιτούμενα για επίλυση «των πρακτικών προβλημάτων στην εφαρμογή του μνημονίου», δεν μπορεί πλέον να επιμένει σε θεωρίες και ευχολόγια χωρίς ουσία. Κανονικά, πρέπει ο Πρόεδρος να το θέσει στο Εθνικό Συμβούλιο για λήψη απόφασης. Αυτό σημαίνει συλλογικότητα και όχι να αποφασίζει η «μικρή ομάδα του προεδρικού» που μονοπωλεί την διαχείριση. Άλλωστε, κρίθηκε στην πράξη η πολιτική διορατικότητα και επιστημονική ικανότητα της από την κοινωνία των πολιτών που αισθάνεται ότι δεν επικράτησε το ευρύτερο δημόσιο συμφέρον.Παράδειγμα ανεπαρκούς αντίληψης της πραγματικότητας είναι το εξής. Ώρες πριν την πρόσφατη συνάντηση με την Ευρ. Κεντρ. Τράπεζα (Τετάρτη) για την τύχη της Τρ. Κύπρου και της κυπριακής οικονομίας, ο αρμόδιος υπουργός διακήρυττε με … αυτοπεποίθηση ότι «η επιτυχία του μνημονίου είναι στα χέρια μας» και «από εμάς εξαρτάται αφού εάν το εφαρμόσουμε πιστά, δεν θα προκύψουν προβλήματα». Αδυνατώ να σκεφτώ τυχόν σκοπιμότητες μιας τέτοιας θέσης που μάλλον οφείλεται σε άγνοια. Όμως, πόσα πρέπει να ξέρει ένας για να αντιληφθεί ότι το μνημόνιο προϋποθέτει αξιολόγηση κάθε τρεις μήνες που σημαίνει ότι τίποτα δεν είναι οριστικό; Πόσα πρέπει να ξέρει για να αντιληφθεί ότι η τύχη της Τρ. Κύπρου δεν εξαρτάται από εμάς στην Κύπρο; Αν δεν προκύψει παρέμβαση από την Ε.Ε., η αποκάλυψη έρχεται, οπόταν καμιά άγνοια δεν θα μπορεί να συγκρατήσει την συντριβή και την οργή που θα ξεσπάσει.Μια εξήγηση για την πιο πάνω συμπεριφορά πιθανόν να πηγάζει από την εμπεδωμένη αντίληψη των πολιτικών ότι οι απλοί πολίτες συμπεριφέρονται οικονομικά, όπως ψηφίζουν πολιτικά. Στην πραγματικότητα όμως, οι πολίτες δεν συμπεριφέρονται οικονομικά όπως συμπεριφέρονται πολιτικά. Στην οικονομία, ιδίως σε καταστάσεις δυσπραγίας, επικρατεί ο οικονομικός ορθολογισμός με καθένα να επιδιώκει την προστασία των καταθέσεων και της περιουσίας του. Οι ψυχολογικές ενέσεις, τα επικοινωνιακά τεχνάσματα και η … «αυτοπεποίθηση», δεν έχουν ουσιαστική επίδραση στην οικονομική συμπεριφορά, ούτε καν στους κομματικά φανατικούς.  Ούτε αναφορές για το πόσα καταφέραμε το 1974 μπορούν να επανακάμψουν την οικονομία. Στον ορθολογισμό της οικονομίας της αγοράς, αυτά δεν έχουν σημασία. Μάλιστα καταντά εμπαιγμός όταν προέρχεται από βολεμένους.Αυτά τα τεχνάσματα υποθέτουν πως οι  πολίτες συμπεριφέρονται στις οικονομικές τους αποφάσεις με τον τρόπο που ψηφίζουν, ώστε ένας πολιτικός που ψηφίστηκε ή διορίστηκε,  θεωρεί ότι τον εμπιστεύονται οι πολίτες και στις οικονομικές τους αποφάσεις. Η εκδίκηση της οικονομίας της αγοράς είναι ότι, οι ίδιοι πολίτες που θεωρούνται δεδομένοι για τη ψήφο τους, δεν είναι δεδομένοι για τις οικονομικές τους αποφάσεις ειδικά όταν αυτές αφορούν την περιουσία τους. Στη σύγχρονη οικονομία, η εμπιστοσύνη αποκαθίσταται με οικονομικό ορθολογισμό, ούτε θεωρίες, ούτε επικοινωνιακά παιγνίδια.

Κώστας Μαυρίδης   Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικής -  mavrides@ucy.ac.cy